Η ατοπική δερματίτιδα είναι μία χρόνια φλεγμονώδης νόσος του δέρματος που χαρακτηρίζεται από ξηροδερμία και επαναλαμβανόμενα επεισόδια εξάρσεων που εκδηλώνονται με έντονο κνησμό. Πρόκειται για μία συχνή νόσο στην παιδική ηλικία που απαντάται σε ποσοστό 10-20% του παιδιατρικού πληθυσμού. Το 60% των παιδιατρικών ασθενών θα εμφανίσουν τη νόσο κατά τη διάρκεια της βρεφικής ηλικίας, χρονική περίοδος πολύ σημαντική για την εισαγωγή των στερεών τροφών στη διατροφή του βρέφους.
Η τροφική αλλεργία είναι μία νόσος που χαρακτηρίζεται από οξεία, άμεση αλλεργική αντίδραση μετά τη λήψη τροφής, συμπεριλαμβανόμενης και της κλινικής εικόνας της αναφυλαξίας. Προσβάλλει ποσοστό 3-10% του παιδικού πληθυσμού με προοδευτικά αυξανόμενη συχνότητα. Η τροφική αλλεργία επίσης μπορεί να εκδηλωθεί με χρόνια συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα και το δέρμα.
Η συσχέτιση ανάμεσα στην ατοπική δερματίτιδα και την τροφική αλλεργία έχει πλέον αποδειχθεί μέσα από μία πληθώρα επιστημονικών μελετών, με την κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών να επιδεινώνει την εκδήλωση της ατοπικής δερματίτιδας. Έτσι η υπόθεση ότι ο αποκλεισμός των αλλεργιογόνων τροφών από το διαιτολόγιο των ασθενών με ατοπική δερματίτιδα δύναται να βελτιώσει το παιδικό δέρμα είναι βάσιμη. Ωστόσο, η υιοθέτηση μίας δίαιτας στερητικής, η οποία εφαρμόζεται χωρίς ιατρική καθοδήγηση, σε μία φάση γρήγορης ανάπτυξης του παδικού οργανισμού και αυξημένων αναγκών θρεψης θα είχε καταστροφικά αποτελέσματα.
Πόσο συχνές είναι οι τροφικές αλλεργίες στα παιδιά με ατοπική δερματίτιδα?
Η τροφική αλλεργία και η ατοπική δερματίτιδα συχνά συνυπάρχουν. Ποσοστό 30-40% των παιδιών που έχουν μέτριας βαρύτητας ή σοβαρή ατοπική δερματίτιδα έχουν και τροφική αλλεργία.
Με ποιο τρόπο η ατοπική δερματίτιδα και η τροφική αλλεργία συνυπάρχουν?
Η ατοπική δερματίτιδα και η τροφική αλλεργία είναι διαφορετικές εκφράσεις της ατοπικής τριάδας. Με τον ορισμό της ατοπικής τριάδας περιγράφεται η προοδευτική εμφάνιση αλλεργικών εκδηλώσεων, όπως είναι η τροφική αλλεργία, το βρογχικό άσθμα, η αλλεργική επιπεφυκίτιδα και ρινίτιδα στα παιδιά που έχουν ήδη εκδηλώσει ατοπική δερματίτιδα.
Μια εναλλακτική εκδοχή είναι ότι η διαταραχή του δερματικού φραγμού που συμβαίνει την ατοπική δερματίτιδα έχει σαν αποτέλεσμα την διείσδυση των αλλεργιογόνων ουσιών στο δέρμα, οι οποίες ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα ώστε να παράγει μία μη φυσιολογική αλλεργική αντίδραση στην τροφή.
Βεβαίως στους ασθενείς με ατοπική δερματίτιδα παρατηρείται μία γενετική προδιάθεση στην ανάπτυξη αλλεργικών νοσημάτων. Έτσι ερευνάται το ενδεχόμενο της αποφυγής της εκδήλωσης αλλεργιών γενικά αλλά και της τροφικής αλλεργίας ειδικότερα εάν αντιμετωπισθεί εγκαίρως η ατοπική δερματίτιδα.
Πώς εκδηλώνεται η τροφική αλλεργία στα παιδιά με έκζεμα?
Η τροφική αλλεργία στα παιδιά με έκζεμα μπορεί να εμφανιστεί με τους παρακάτω τρόπους:
- Άμεση αλλεργική αντίδραση, η οποία αρχίζει εντός των πρώτων δύο ωρών από τη λήψη της τροφής με συμπτώματα όπως κνίδωση, οίδημα χειλέων και βλεφάρων, συμπτώματα από το αναπνευστικό σύστημα, όπως είναι βήχας και δύσπνοια, καθώς και συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα. Στα παιδιά που παρουσιάζουν αυτές τις αντιδράσεις, η υπεύθυνη τροφή πρέπει να αποκλεισθεί από τη διατροφή έως ότου ο ασθενής εκτιμηθεί από παιδίατρο ή ειδικό παιδοαλλεργιολόγο.
- Επιβραδυνόμενη αλλεργική αντίδραση, που μπορεί να εκδηλωθεί ως επιδείνωση της εικόνας της ατοπικής δερματίτιτδας, σε χρονικό διάστημα λίγων ωρών έως και 48 ωρών μετά την κατανάλωση συγκεκριμένης τροφής.
- Συνδυασμός άμεσης και επιβραδυνόμενης αλλεργικής αντίδρασης με εμφάνιση εκζέματος (μικτή αντίδραση). Στην περίπτωση αυτή οι ασθενείς παρουσιάζουν αλλεργική αντίδραση αμέσως μετά τη λήψη τροφής, η οποία μετά μπορεί να καταλήξει σε μία νέα έξαρση του εκζέματος.
Ποιες είναι οι υπεύθυνες τροφές?
Οι υπεύθυνες για την αλλεργία τροφές διαφέρουν με βάση την ηλικία του ασθενούς. Στα μικρά βρέφη το αγελαδινό γάλα είναι το πιο συχνό αίτιο. Με την εισαγωγή των στερεών τροφών στη διατροφή το αυγό, το φυστίκι και η σόγια παίζουν το ρόλο τους. Αλλεργική αντίδραση μπορεί σαφώς να συμβεί και με άλλα τρόφιμα, όπως είναι το σιτάρι, το ψάρι, τα θαλασσινά, άλλοι ξηροί καρποί και τα όσπρια.
Τροφές όπως τα προϊόντα των εσπεριδοειδών φρούτων, οι χρωστικές των τροφίμων, η σοκολάτα και η ντομάτα επιτείνουν το έκζεμα λόγω των χημικών ουσιών και της ισταμίνης που περιέχουν. Επίσης η άμεση επαφή της τροφής με το δέρμα του παιδιού κατά τη σίτιση (για παράδειγμα σάλτσα ντομάτας) προκαλεί ερεθισμούς γύρω από το στόμα. Πολλές φορές αρκεί απλά να περιορίσουμε την ποσότητα αυτών των τροφών και όχι να τις αποκλείσουμε πλήρως από το διαιτολόγιο του παιδιού.
Σε ποιους ασθενείς μπορεί η τροφική αλλεργία να συνυπάρχει με το έκζεμα?
Η τροφική αλλεργία αποτελεί σημαντικό ενδεχόμενο στα παιδιά που έχουν σοβαρή ατοπική δερματίτιδα και σε αυτά που το έκζεμα δεν ανταποκρίνεται επαρκώς στη συνήθη θεραπεία με τοπικά κορτικοστεροειδή και ενυδατικές κρέμες.
Επίσης ύποπτοι ασθενείς για τροφική αλλεργία είναι:
- Αυτοί που παρουσίασαν άμεση ή επιβραδυνόμενη αντίδραση στην τροφή
- Παρουσίασαν ατοπική δερματίτιδα πριν την ηλικία των 6 μηνών
- Εκδηλώνουν κνιδωτικό εξάνθημα όταν η ύποπτη τροφή έρχεται σε επαφή με το δέρμα
- Έχουν συμπτώματα από το γαστρεντερικό, όπως είναι οι έμετοι και οι βλεννοαιματηρές κενώσεις
- Παρουσιάζουν στασιμότητα ανάπτυξης
- Έχουν οικογενειακό ιστορικό τροφικής αλλεργίας
Τι μπορούμε να κάνουμε εάν υποψιαζόμαστε τροφική αλλεργία σε ασθενή με ΑΔ?
Στις περιπτώσεις που υπάρχει μία άμεση αλλεργική αντίδραση με οίδημα χειλέων, εμετό ή κνιδωτικό εξάνθημα, είναι εύκολο να συσχετισθεί η λήψη τροφής με το εξάνθημα. Τότε απαιτείται η άμεση διακοπή χορήγησης της τροφής και η επικοινωνία με τον παιδίατρο του ασθενούς.
Όταν όμως πρόκειται για τις εξάρσεις της ατοπικής δερματίτιδας η υπεύθυνη τροφή πρέπει να αναζητηθεί ανάμεσα στα φαγητά που καταναλώθηκαν αρκετές ώρες έως και λίγες ημέρες πριν την επιδείνωση της κατάστασης.
Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να γνωρίζουμε εάν η τροφή επιτείνει το έκζεμα του παιδιού είναι να αποκλεισθεί εντελώς η τροφή από το διαιτολόγιο του παιδιού για 4-8 εβδομάδες. Να γίνεται πάντα έλεγχος και των συστατικών των συσκευασμένων φαγητών που καταναλώνονται, καθώς μπορεί να περιέχουν ίχνη γάλακτος, αυγού, ξηρών καρπών. Αναμένεται ότι η εικόνα της ατοπικής δερματίτιδας θα βελτιωθεί. Με το τέλος αυτής της περιόδου, ο ασθενής μπορεί να καταναλώσει και πάλι την υπεύθυνη τροφή. Εάν εμφανίσει προφανή έξαρση της ατοπικής δερματίτιδας, 1-2 ημέρες αφού καταναλώσει την υπό διερεύνηση τροφή, τότε θα υπάρχει μία σχετικά βάσιμη τεκμηρίωση ότι αυτή είναι μία τροφή που επιτείνει την ατοπική δερματίτιδα, ακόμη και εάν δεν προκαλεί άμεση ή απειλητική για τη ζωή του ασθενούς αντίδραση.
Είναι χρήσιμο να τηρείται ένα ημερολόγιο και φωτογραφίες από την κλινική εικόνα του παιδιού πριν και κατά τη διάρκεια της αποχής του από την τροφή, καθώς επίσης και κατά την επανεισαγωγή.
Πότε πρέπει να γίνει αλλεργιολογικός έλεγχος?
Τα αλλεργικά τεστ μπορεί να βοηθήσουν στις περιπτώσεις που παρατηρείται μία άμεση αλλεργική αντίδραση στην τροφή. Όσον αφορά τις επιβραδυνόμενου τύπου εκζεματοειδείς αντιδράσεις τα αλλεργικά τεστ έχουν θέση όταν:
- Η ατοπική δερματίτιδα συνδυάζεται με ένα ιστορικό άμεσης αντίδρασης σε τροφές
- Παρατηρείται επίμονη, μέτριας βαρύτητας ή σοβαρή ατοπική δερματίτιδα
- Κάποια τροφή θεωρείται υπεύθυνη για την επίμονη ατοπική δερματίτιδα.
Η διαχείριση της τροφικής αλλεργίας στα παιδιά με ατοπική δερματίτιδα, έχει πολλές φορές οδηγήσει σε αποκλεισμό από τη διατροφή του παιδιού σημαντικών τροφών με απαραίτητα θρεπτικά συστατικά. Για το λόγο αυτό οι ειδικές δίαιτες πρέπει να περιορίζονται μόνο στα παιδιά που τις χρειάζονται και να γίνονται με την παρακολούθηση του υπεύθυνου παιδιάτρου.